Kripto Vurgunun Hacmi

Thodex vurgunu iki milyar dolar mı, kırk küsur milyon dolar mı?

Bir sene önce iki milyar dolarlık olduğu söylenen kriptopara vurgununun 356 milyon liralık olduğu ortaya çıktı. Thodex ile ilgili kabul edilen iddianameye göre şüphelilerin, mağdurların dijital varlıklarından alıp götürdükleri para miktarı bu kadar. Olayın gerçekleştiği tarihlerdeki dolar kuruna göre hesaplanırsa 45-50 milyon dolar düzeyinde. Şirketin kripto borsa sitesine kayıtlı müşterilerin varlıklarının toplamı bile iki milyar dolardan çok uzak: 914 milyon lira (120 milyon dolar).

İddianameye göre götürülen paranın üçte birinden biraz fazlası bankacılık sistemi üzerinden TL olarak alınmış. Kalan kısım ise Malta merkezli bir kriptopara firmasındaki dijital cüzdanlara aktarılmış.

Anlaşılan o ki bu vakada çift kayıt sistemi türünden yapı kurulmuş. Yani müşteri tarafından bakınca görülen bakiyeler, kripto ve nakit değerler ile gerçekteki muadilleri farklı. Müşteriler alım-satım yaparken, hesapları alım-satım yapmış gibi hareket görmüş, ancak gerçekte bu işlemler yapılmamış. Hal böyle olunca hesapta görülen kripto paralar aslında o hesap sahibinin değil de başkalarının (şirketin ya da yöneticilerinin?) kripto cüzdanlarına park edilmiş.

Kriptopara borsa sitelerindeki “sıcak” cüzdanlarda tutulan bakiyenin sahip olunan kripto varlıkla birebir örtüştüğünü anlamak kolay değil. Bu bakiyelerin karşılığı kadar kripto varlığa sahip olunduğunu anlamanın şimdilik en güvenilir yolu, bu kripto varlığı soğuk cüzdana transfer etmek (yani fiziksel olarak hesap sahibinin yanı başında duran dijital cüzdana indirmek).

Bu durum bankacılık sisteminden analoji yapılarak da açıklanabilir. Bir kişinin, bankadaki hesabında internet bankacılığı üzerinden gördüğü bakiye kadar paraya sahip olduğunu teyit etmek için o meblağdaki parayı bankadan çekip evindeki kasada saklamasına denk bir işlemdir bu. Kişi, parasını güvence altına almak için onu evindeki kasada saklayacaksa bankaya ne gerek var?

Kripto dünyasındaki borsa web sitelerini buna göre değerlendirmek gerek. Borsada alım-satım işlemi yapmak ayrı bir süreçtir. Alımı-satımı yapılan değerlerin (fiziksel borsalarda hisse senetleri, kripto borsalarda kripto paralar) “takas edilmesi” ve “saklanması” ayrı bir süreç. Saklama hizmeti de kriptopara web sitesine bırakılırsa, bu tür vurgun riskleri de kabul edilmiş olur; içeriden hortumlayarak ya da dışarıdan korsan saldırılarla.

Kripto yatırımcıların kripto varlıklarını yine de bu web sitelerinde saklamak zorunda kalmalarının bir nedeni bilgisizlikse diğer nedeni de sürekli likit durumda olmak ve anlık alım-satım işlemi yapabilmektir. Evdeki kasada duran para başka bir yere havale edilemez; bunun için yeniden bir banka hesabına girmesi gerekir! Benzer şekilde soğuk cüzdana indirilmiş kripto varlıkların da borsa işlemine tabi tutulması için yeniden sıcak cüzdana (borsa sitesindeki hesaba) aktarılması gerekir.

Peki Thodex olayındaki iki milyar dolar değeri nereden geldi? Bu da hatalı bir yorum olabilir. Bir borsanın günlük işlem hacmi (alım-satım işlemlerinin toplamı) o borsadaki değerlerin toplamı demek değildir. Aynı on lira ile gün içinde yüz kere alım satım yaparsanız, toplam değer değişmez yine on liradır ama günlük işlem hacmi on çarpı yüz eşittir bin lira! Öte yandan günlük işlem hacmi yüksek olan bir borsa popüler olarak değerlendirilir ve bu da güven artırıcı bir unsurdur! Yeter ki bu denklem suiistimal edilmesin!

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 320 12.05.2022)