“Kurye”sel Salgın!
Ey kriptofobikler! Ya internet kapatılırsa? Milyar dolarlık e-ticaret şirketleri ne yapar?
Bir sonucun kime ne fayda sağladığına bakarak onun sebebine ulaşmak olsa olsa emekli istihbaratçılarla, çakma danışmanların ekmeğine yağ sürer. Önemli olan sonuç gerçekleşmeden önce kimin ne yaptığını-yapmaya çalıştığını tespit edebilmek. Tümdengelimci birinci model en iyi şartlarda “değişime ayak uydurmayı” destekler. Tümevarımcı ikinci model ise “değiştiren özne” yapar!
Komplo teorisyenleri Bill Gates’in arkasında koşmaya devam etsin, Bezos gibi e-ticaretçilerin pandemiden en karlı çıkan grup olduğu anlaşılıyor. Elon Musk da aynı kategoride ama o büyük (ve orta-uzun vadeli) oynuyor! Dünya yaşanmaz hale geldikçe uzaya gitmek isteyenlerin sayısı da artacaktır; ölü ya da diri!
Bu tablodan yola çıkarak pandeminin arkasında Bezos, Musk gibi milyarderlerin olduğu söylenebilir mi? Evet. Doğru olma olasılığı var mı? Evet. Daha önemlisi şu: Doğru olsa ne fark ederdi? Uyum sağlayabildin mi? Hatta bir sonraki sefer değiştiren olmayı arzu ettin mi?
Bu sürece ülkemizde en iyi uyum sağlayanlar e-ticaretçilerden önce “lojistikçiler” oldu! Eskiden sadece kısa mesafe zarf-paket-koli taşıyan moto-kurye sistemi pandemi ile birlikte patlama yaptı. Büyük şehirlerde artık bir liralık jiklet kapısına gelsin diye taşıyıcı firmaya on lira kurye ücreti vermeye hazır bir profil oluşuyor!
Öte yandan taşıyıcılara kıyasla daha uzun bir mazisi olan e-ticaret şirketleri yabancı yatırımcılara satılmaya başladı. Türkiye’nin de artık en az bir milyar dolar değerinde satılan tekboynuzlu (unicorn) firmaları var. Sahi “ya bilgisayarları kapatırlarsa” diye korkarak kriptopara olayına temkinli yaklaşanlar acaba buna ne diyecek? Ya interneti kapatırlarsa? Milyar dolarlık bu e-şirketler nasıl satış yapacak?
Dijital dönüşüm sürecinde bilginin dijitalleşmesinden sonra süreçler dijitalleşmişti. Bu kapsamda ticari süreçler de internet üzerinden yapılabilir hale geldi. e-ticaret siteleri 90’ların ikinci yarısından itibaren tüm dünyaya yayıldı. Süreçlerin dijitalleşmesi mevcut aracıları ortadan kaldırmaya başladı ya da en iyi ihtimalle kendilerini dönüştürmeye zorladı. Ancak e-ticaret, özellikle de pandemiden sonra, yeni aracıların ortaya çıkmasına da neden oldu; oluyor! “Türkü yine o türkü; sazlarda teller değişti”. Yeni aracılar, tüketicilerin otuz sene öncesine kadar varolmayan yeni gereksinimlerini karşılamak üzere, yine sürece değer katarak, ortaya çıktı; çıkıyor! Bir kısmı müstakil, bir kısmı e-ticaret şirketlerinin bünyesinde. Ancak bu süreçte özellikle birinci kuşak e-ticaret şirketlerinin geride kaldığının altını çizmek gerek.
Eskiden (hamile kadınlar hariç) canım şunu çekti türünden talepler çoğunlukta karşılanmadan uçup gidiyordu. Şimdi mobil uygulamalar var. Günün her saati ne isterseniz! (O arada işin mutluluk boyutu ne olacak? Karşılanan gereksinimler olgusunu mutluluk ile irtibatlandırmak feodal toplumdan miras arkaik bir kültürel ögeye mi dönüşüyor? Karşılanan gereksinimler artık olsa olsa karşılanmayı bekleyen gereksinimler ile irtibatlandırılabilir. “Şimdi ne yiyoruz / yapıyoruz / alıyoruz?”)
Tarım örneğin! Belli ki birkaç on yıl içinde kritik bir üretim süreci haline gelecek. Yeniden. Ancak bu kez bilgi ile teknoloji ile donatılmış olarak. Bu konuda devlet, kamu, özel sektör, şirket, birey stratejik yatırım yapan var mı? Yoksa umudumuz tek kullanımlık ithal tohumlarla GDO’lar mı? Bir koy on al, vur-kaç! Köprü altlarındaki üçkağıtçılar gibi! Hala!
Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 306 03.02.2022)
