Metaverse Öldü Mü?

Dijital (Z)atlılar Dijüsküdar’ı geçerken…

Mark Zuckerberg’in geçtiğimiz günlerde Facebook’ta yayınladığı bir paragraflık mesaj farklı yorumların yapılmasına neden oldu. Bir grup Zuckerberg’in sessiz sedasız Metaverse macerasına son verdiğini ve odağını yapay zekâya çevirdiğini iddia ederken bir başka grup onun yapay zekâyı metaverse yolculuğunda daha etkin kullanmak üzere harekete geçtiği yorumunu yaptı.

Her iki değerlendirmenin de doğru yanı var. Asıl kritik parametre zaman boyutu. Kısa vadeli perspektiften bakıldığında Meta grubunun da ChatGPT ile başlayan “generative” (üretken) yapay zekâ yarışına dahil olarak özellikle Whatsapp ve Instagram etkileşimlerinde bundan istifade etmek arzusunda olduğu yorumu yapılabilir. Uzun vadeli perspektiften incelendiğinde ise tüm bu yapay zekâ girişimleri günün sonunda metaverse yolculuğunun birer etabı olarak yerini alacaktır.

Öncelikle metaverse ile yapay zekâ arasındaki irtibatı netleştirmek gerek. Metaverse denildiğinde akla ilk ve son gelen teknolojik bileşen sanal gerçeklik ve onu temin eden gözlükler, aparatlar. Oysa bu metaverse altyapısını oluşturan üçlü sacayağının sadece bir bacağı. Diğer iki önemli yapı taşı ise yapay zekâ ve blokzinciri teknolojileri. Örneğin gelecek on sene içinde metaverse ekonomisinin bir trilyon dolar düzeyine ulaşacağını öngören kaynaklar bu rakama ilgili yapay zekâ, blokzinciri, kriptopara ve NFT boyutlarını da dahil ediyor. Sadece sanal gerçeklik boyutunu değil.

Blokzinciri, kripto ve NFT’nin önemi metaverse ortamında ekonomik aktiviteleri gerçekleştirme sürecinde kullanılıyor olmalarıyla ilgili. Sanal bir etkinliğe katılmak istiyorsanız, onun “bilet”ini fiziksel dünyadaki bir web sitesinden satın almayacaksınız. İlgili metaverse ortamının “içinden” edineceksiniz. Bunu güvenli bir şekilde gerçekleştirmenin en pratik yolu da kriptopara veya token ile ödeme yapmak. Ya da şu an dijital dutluk statüsünde olan dijital arsalardan birkaç parsel satın alarak gelecekte torundan küfür yememek istiyorsanız, satın alma işleminin sonucunda size ulaştırılacak dijital tapunun bir NFT olması yüksek ihtimal.

Peki yapay zekâ? Metaverse ortamında bilişsel kapasiteye sahip olacak nesnelerin tamamının da fiziksel dünyadaki insanlar tarafından yönlendirileceğini beklemek tam doğru olmayacaktır. Nasıl ki şu an sosyal medya ortamlarında “insan gibi” etkileşim kuran yazılımlar (chatbot vd.) varsa metaverse ortamında da belli bir zekâ ışıltısı gösterecek dijital nesneler olacak. Peki bu nesneleri kim yönlendirecek? Zuckerberg’in deyimiyle YZ Karakterleri (“AI personas”).

Bankanızın metaverse şubesine girdiğinizde sizi karşılayan bir YZ Karakter olacak. Bankacılık işlemlerinizi tıpkı eski güzel günlerde olduğu gibi onunla karşılıklı muhabbet ederek yapacaksınız. Hatta metaverse şubesinde her banka müşterisi “özel” olacak. Size atanan YZ Karakter sadece size hizmet verecek. Onun cinsiyetini, giyim-kuşamını, sesini, kaşını, gözünü arzu ederseniz siz şekillendireceksiniz. Yakında dijital koku kavramı da gündeme gelecek. Kullanacağı parfüme bile karışabileceksiniz.

“Yeni internet” olarak metaverse ortamının “ölmesi” bir konu, Facebook-Meta girişiminin bu süreçteki yatırımının “ölmesi” ayrı bir konu. İkincisinin fani olma olasılığı ilkinden çok daha yüksek. Sonuçta iki büyük tekno-pastayı aynı şirketin yediği pek görülmüş bir şey değil. Belki de yaşı tutanlar Zuckerberg’in nasıl çuvalladığını büyük bir zevkle izlerken dijital atına atlamış Z’ler başka başka metaverse ortamlarında dijital Üsküdar’ı çoktan geçmiş olacaklar!

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 363 16.03.2023)