Yerli ve Milli Yapay Zeka
Yapay zeka demek için bilincinde olduğunun bilincinde olması gerekmez mi? Peki dünyanın el birliği ile ürettiği ileri bir teknolojik ürün pratikte tek bir ülkenin malı olabilir mi?
Son günlerde teknoloji ile ilgili iki laf ağızlara pelesenk oldu. Biri “yapay zeka” diğeri ise “yerli ve milli teknoloji”. Başımızı nereye çevirsek gözümüze çarpan yeni teknolojik üründe illa ki bir yapay zeka katkısı var. Cep telefonu yapay zekalı, laptop yapay zekalı, internet bankacılığı yapay zekalı. Yapay zeka dünyada altmış senede görmediği ilgiliyi Türkiye’de altmış günde gördü. Bir altmış gün sonra da unutulmuş kahramanlar çöplüğünde yerini alacaktır!
Olguların, kavramların bu denli hızlı tüketilmesinde ana etken nedir? Üretim süreciyle ilgili herhangi bir bilgi, deneyim, ilgi ya da menfaatimizin olmaması belki de! Vitrine sürekli yeni bir şeyler çıkarılsın ve biz de cebimizin gücü yettiğince onlardan beğendiklerimizi alalım, kullanalım, tüketelim. Sonra? Sıradaki!
Peki bugünün dar yapay zeka uygulamalarına “yapay zeka” demek ne kadar doğru? Bugün yapay zeka diye anılan yazılım, donanım ya da uygulamaların neredeyse tamamı “makine öğrenme” denilen olguya saplanıp kalmakta. Bu düzeydeki yapay zekada bir bilinç var ama “o bilinç” bilincinde olduğunun bilincinde değil! Oysa sokaktaki insan için zeka dendiğinde örnek alınan rol model insandır. Ve insan bugün sadece bilincinde değil, aynı zamanda bilincinde olduğunun da bilincindedir. Ki otonom irade buradan filizlenir. Bilimerleri yapay zekanın bu düzeye ancak 70-100 sene içinde geleceğini öngörmekte. Kaku gibi bazı bilimerleri ise neden bu düzeyde bir yapay zeka isteyelim ki diyerek konuyu sulandırıyor.
Ağızlara sakız olan ikinci olgu ise “yerli ve milli”. Bir teknolojik ürüne “yerli ve milli” demenin teknik düzeydeki kriterleri nedir? Hammaddesi ve onu işleme süreçleri ile son ürünün tasarımı dahil her şeyin ülke sınırları içinde tasarlanması, üretilmesi-yeniden üretilmesi vs mi gerekir? Örneğin Kaliforniya’da tasarlanmış, elektronik parçalarının bir kısmı Kore’den gelen, Çin’de üretilmiş bir ürün ABD malı mıdır, yoksa Çin malı mı?
Listeye yazılım tarafı da eklenebilir. ABD’li yazılım firmalarının ürettiği işletim sistemi ve kod geliştirme yazılımları kullanılarak tasarlanmış, kodlanmış, üretilmiş bir yazılım (örneğin akıllı cep telefonları için bir uygulama – app!) yerli ve milli midir; değil midir?
Izdırap çek(tir)meye gerek yok: Nasıl ki Kore’de üretilmiş parçalar, Çin’deki fabrikada bir araya getirilerek üretildiği halde inovasyon Kaliforniya’da yapıldığı için o cihazlar Amerikan malı oluyorsa, ABD kaynaklı imkanlar kullanılarak üretilen yazılımlar da tasarlanıp-yaratılan ülkenin malı olur. Her iki durumda da başka ülkelere bağımlılık söz konusu olsa bile. Çin eğer fabrikalarını kapatırsa Apple iPhone ürettiremez hale gelebilir.
Keza Apple AppStore’u kapatırsa herhangi bir Türk firmasının, örneğin GSM operatörünün, bankanın, e-ticaret sitesinin iOS için geliştirdiği uygulama (app) erişilemez, kullanılamaz. Ülkelerarası bu bağımlılık iş global ticarete geldiğinde kabul edilebilir bir olgu görünümündedir. Oysa konu “siyaset” olduğunda “yerli ve milli” sloganı haklı olarak kitleleri etkileyebilmekte. Belki de çelişen nokta yerli ve milli olgusunu globelleşmiş ekonominin bir parçası haline gelmiş ürünlerle irtibatlandırma çabası. Bugünün küresel ekonomisinde özellikle de ileri teknolojik ürünler, resmiyette tek bir ülkenin olsa da pratikte artık tüm dünyanın malıdır.
Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 128 – 07.09.2018)
