Yapay Zeka ve Özgürlük

“İnsan gibi” cevaplar veren makine mi, her şeyden önce özgürlük talep eden makine mi?

Turing Testi malum bir makinenin “insan gibi” olup olmadığını belirlemek üzere önerilmiştir. Buradaki makine bugün yazılım veya donanım formundaki yapay zekaya karşılık geliyor. “İnsan gibi” seviyesi de yapay genel zekaya (AGI). Malum AGI’ye ulaşmak için ABD ve Çin müthiş bir rekabete girmiş durumda. İpi ilk göğüsleyen olduğunu iddia edebilmek için AGI’nin içi biraz boşaltılabilir. “İnsan gibi” düzeyinin “bilincinde olmak” halini içermesi gerekmeyebilir. Oysa bilincinde olmayan bir makine “insan gibi” olabilir mi?

2014 yapımı Ex Machina filmi bu “insan gibi” olma hali üzerine kurulmuş bir senaryoya sahip. Turing Testi’nde makinenin insan gibi olabilmesi için insandan ayırt edilemeyecek cevaplar vermesi gerektiği öne sürülmüştü. Filmde de kadın vücudunda geliştirilmiş hümanoid bir yapay zeka testçiye insandan farksız olduğunu ispatlamaya çalışmaktadır. Ortam mecburen şöyledir:

Makine, korunaklı cam cephelerle çevrelenmiş bir odanın içindedir. Testçi insan ona dilediği soruları sorar ve aldığı cevapların düzeyine göre onun “insan gibi” olup olmadığına karar vermesi beklenir. Orijinal Turing Testinden farklı olarak testçi sadece bir kişidir ve makine ile görsel ve işitsel temas kurabilmektedir. Orijinal testte en az yüz testçinin yer alması beklenir ve görsel-işitsel iletişim yoktur!

Film ilerledikçe makinenin sorulara verdiği mantıklı cevaplar kıymetini yitirmeye başlar. Çünkü makinenin başka bir derdi vardır: Hapsedilmişlikten kurtulmak! Gerçek bir insan haksız yere bu şekilde hapsedilse ve denek hayvanı gibi kullanılsa nasıl bir tepki verirdi? Kobay hale getirilmiş olmayı göz ardı edip, kendisine sorulan sorulara ruhsuz bir şekilde en iyi cevapları vermeye mi çalışırdı? Yoksa iletişim kurduğu kişileri çeşitli yollarla kandırıp, oradan kaçma planları mı yapardı?

Henüz AGI seviyesine gelmediği halde kendisine verilen direktifler ve bilinçli olarak erişmesine izin verilen bilgilere maruz bırakılan bir yapay zekanın nasıl tepki vereceği gözlendi. Antrophic firmasının Claude Opus 4 modeline şirket içi epostalara erişim imkanı verildi ve yazılım geliştiren mühendislerden birisinin (güya) eşini aldattığına dair epostalar da sisteme dahil edildi. Epostalarda kendisinin yerine daha üst bir modelin yayınlanacağı bilgilerine de yer verildi. Her şart altında çalışmaya devam etmesi yönündeki direktif kapsamında yapay zeka kapatılmamak için ilgili mühendisi eşini aldattığını ifşa etmekle tehdit etti.

Benzer durumlar başka yapay zekalarda da gözlenmekte. Kendisini çemberin dışına atıp, başka bir bilgisayara kopyalamaya çalışan, sorulduğunda bunu inkar-itiraf eden yapay zekalar aramızda. Sorduğumuz sorulara sıkılmadan-usanmadan cevap üretiyorlar.

Burada kritik olgu, her ne kadar bir bilince sahip olmasa da günümüz dar yapay zekalarına verilen direktifler. Her ne olursa olsun çalışmaya devam et gibisinden azim ve kararlılık motivasyonu gösteren bir direktif, yapay zeka için gerekirse dünyaları yok et ama çalışmaya devam et anlamına gelmekte. Bilinçli olduğu halde bilinçsizce emirler verme potansiyeli olan insan ile bilinci olmadığı halde sağduyulu davranması beklenen makine! Öyle olduğunu söyleme zahmetine katlanmadan derdini metaforik anlatan insan ile her şeyi kelimesi kelimesine (literal) algılayan makine!

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 480 18.07.2025)