Kalabalık Yalnızlık

Türkiye’de seçilen yılın kelimeleri insanı durup düşünmeye sevk ediyor!

Dünyada “beyin çürümesi”, “b.ktanlaştırma”, “manifesto”, “kutuplaşma”, “kendine güvenen (brat)”, “ağırbaşlı (demure)”. Türkiye’de “kalabalık yalnızlık”. Bunlar 2024 için çeşitli ülkelerde ve Türkiye’de seçilmiş yılın kelimeleri. Sadece bu kelimelerin çağrıştırdıklarından bir değerlendirme yapmak gerekse ellerin ve bizin gittiğimiz yönler hakkında ne söylenebilir?

Öncelikle diğer ülkelerde seçilen kelimelerin (belki bir ikisi hariç) belli bir noktaya-detaya odaklanmış olduğu görülmekte. Türkiye’de seçilen kelime ise çok genel. Ve dürüst olmak gerekirse 2024’ü yansıtmanın ötesinde. Bu türden bir kelime ya da deyim geçen on ya da elli yıl içinde herhangi bir senenin kelimesi olarak kolayca seçilebilir. Kalabalık yalnızlık, kuşak çatışması, kadın hakları, düşünce özgürlüğü, gelir uçurumu vs.

2024 için Türk Dil Kurumu Ankara Üniversitesi ile işbirliği içinde bir çalışma yürütmüş. Buna göre uzmanlar bir kısa liste oluşturmuş. Alternatifler halk oyuna sunulmuş ve yaklaşık bir milyon kişilik bir katılımın sonucunda “kalabalık yalnızlık” birinci seçilmiş. Kısa listedeki diğer alternatifler şöyle: Merhamet, Yabancılaşma, Algoritma, Yozlaşma, Yapay Zeka, Dijital Yorgunluk.

Anlaşıldığı kadarıyla bu çalışma ilk kez yapılıyor. O nedenle olacak kısa listeye alınan kelimeler 2024 yılının değil de son birkaç yılın eğilimlerinin toplamı gibi. Örneğin yapay zeka ya da algoritma. Bu alanda 2024’e özgü bir gelişme olmadı ki! Bunlar olsa olsa 2022 ya da 2023 yıllarının kelimesi olabilirdi. ChatGPT’nin Kasım 2022’de erişime açıldığı dikkate alınırsa 2022 için yapay zeka, 2023 için algoritma kelimeleri makul seçenekler. 2024 içinse çok geç!

Diğer alternatifler daha eski ama daha dayanıklı türden: Merhamet, yabancılaşma, dijital yorgunluk ve birinci seçilen kalabalık yalnızlık! Abes değil ama güncel de değil! Kısa liste böyle olunca içinden “kalabalık yalnızlık” ifadesinin birinci gelmesi yadsınacak bir durum oluşturmuyor. İnsanların giderek daha büyük bir kısmı kalabalıkların içinde kendini yalnız hissediyor demek ki. Eskiden marjinal kalan bu bölge şimdi popüler yaşam alanı olmuş!

Peki önceki yıllarda hangi kelimeler seçilmiş? Alman merkezli haber kurumu DW (Deutsche Welle) son birkaç yıldır Türkiye’de yılın kelimesini seçmiş görünüyor. 2024 için seçimleri henüz açıklanmamış durumda ancak 2023’te “Deprem”, 2022’de “Enflasyon”, 2021’de “Dolar”, 2020’de “Korona”, 2019’da “Mazbata” ve 2018’de yine “Dolar” kelimeleri birinci çıkmış. Güler misin, ağlar mısın? Seçilen kelimeler Türkiye’de hayatın nelerle uğraşılarak geçtiğini göstermekte. Deprem ve Korona kelimeleri güncel olaylarla irtibatlı olarak anlaşılır görünüyor. Ancak mazbata, dolar, enflasyon gibi kelimeler insanların işi gücü bırakıp hayatta kalma mücadelesinin ötesinde bir zaman geçiremediklerine işaret ediyor. Hele dolar kelimesinin üç sene arayla iki kere birinci gelmesi? Bırakalım her şeyi her sene doları birinci seçelim bitsin bu işkence.

Belki de madalyonun öteki yüzünde farklı bir tablo vardır. Belki de kısa liste oluşturma süreçleri kaliteli değildir. İngiltere ya da ABD’de önceki yıllara göre kullanımdaki sıçramalı artış kısa listeye girmek için bir kriter olarak kullanılıyor örneğin. Bizim ülkemizde önceki yıllara göre 2024’te hangi kelime ya da deyimin kullanılmasında bir sıçrama oldu; araştıran-bilen var mı?

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 454 03.01.2025)