Schrödinger’in Dünyası
Ölmüş de olabilir, Cote d’Azur ya da G. Amerika’da votkasını yudumluyor da!
Prigojin! Öldü mü? İki ay önce lideri olduğu özel askeri oluşum Wagner’in imkanlarını kullanarak Putin’e karşı bir tür kalkışmada bulunan Prigojin. Geçen hafta bindiği uçak tam anlaşılmayan bir nedenle düştü ve içindeki herkes öldü. Resmi kayıtlara göre yolcu listesinde Prigojin de var. Ama işte gerçek-ötesi dünya! Somutun, gerçeğin arzu edildiği şekilde değiştirilebildiği bir dünya.
Yolcu listesinde adının olması Prigojin’in o uçağa bindiği anlamına gelir mi? Resmiyette gelir. Pratikte gelmeyebilir! Bu ayrıklık yaşamın her alanında öteden beri var. Süpermarkette alışveriş yapıyorsunuz. Nakit ödeyeceksiniz. Sepetteki malların tutarını kasiyere tam olarak ödediğinizin ispatı nedir? İki tarafın (müşteri ile kasiyer) karşılıklı mutabakatı! Toplam ödenecek miktar şu kadar. Verdiğiniz para bu kadar. Kasiyerin verdiği para üstü şu kadar! Bu basit para takasında bile türlü risk faktörleri var. Ya kasiyer “hayır siz iki yüz liralık değil, yüz liralık banknot verdiniz” derse! Ya siz “para üstünü vermediniz derseniz”.
İnsanlar arasında “sosyal mutabakat” katmanının yerine teknolojinin girmesi henüz tamamlanmadı. Dijitalize edilen süreçler belli bir seviyeye kadar bu dönüşümü gerçekleştiriyor. Örneğin nakit yerine kredi kartı ile ödeme yaparsanız tablo değişiyor. Kart kuruşuna dek tam ödeme yapma olanağı sağladığından, para üstü derdi kalmıyor. İki yüzlük verdim, hayır yüzlük verdin gibi mutabakat gereklilikleri de!
Bir başka örnek. E-ticaret! Etiğin yerlerde süründüğü diyarlarda e-ticaret nasıl gelişebilir? Amazon açıldıktan birkaç yıl sonra bazı ülkelere gönderdiği siparişlerle ilgili prosedür değişikliğine gitti. Bunlar içinde Türkiye de vardı. Değiştirilen kural şuydu: Müşteri siparişi girdikten belli bir süre sonra hala paketimi teslim almadım diye şikâyette bulunursa, hiçbir şey sormadan, aynı siparişi ücretsiz olarak yeniden gönder! Baktılar ki Türkiye bu kuralı suistimal ediyor (paketi almadığı için şikâyette bulunanların oranı dünya ortalamasının çok üstünde). Değiştirdiler. Peki acaba paketlere ne oldu? Ya müşteri aldığı halde almadım beyanında bulundu. Ya da paketi adrese ulaştırması gerekenler ulaştırmadı!
Prigojin o gün o uçağın havalandığı şehirde olabilir. O uçağa binecek yolcu listesinde adı yer alabilir. Uçak düştükten sonra yapılan incelemelerde listede yer alan kişi sayısı kadar ceset bulunabilir. Yapılacak DNA testleri sonucunda bir cesetin Prigojin’e ait olduğunun tespit edildiği ilan edilebilir. Ancak bunlar yeterli değil! Uçağa Prigojin yerine bir başkası bindirilmiş olabilir. DNA test sonuçlarını içeren rapor değiştirilebilir. Diyarın teknoloji kullanım becerisine göre “kağıt” üzerinde yapılacak bu tür değişiklikler zorunlu olarak birkaç kişinin işe dahil edilmesini gerektirebilir de gerektirmeyebilir de! Gerektiriyorsa, o kişilerin kim olduğunu kamuoyu bilemeyeceğinden, onların yaşamlarında meydana gelecek olumlu ya da olumsuz değişikliklerden dünya haberdar olmayacaktır. (Kaşıkçı olayında iade edilenlere ne oldu?)
Gerçek-ötesi dünya aslında bir tür Schrödinger Dünyası! Hani kedisi yaşıyor mu ölü mü bir türlü tespit etme imkânı olmayan! Prigojin ölmüş de olabilir; Cote d’Azur ya da G. Amerika’da votkasını yudumluyor da!
Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 386 31.08.2023)
