Yabancı Zeka

Algoritmalar “yapay yerli”, insanlar “yapay göçmen”!

Dijital dönüşüm insanları iki ana gruba ayırmıştı. Dijitalin içine doğan, dolayısıyla da kendini dönüştürmek zorunda kalmayan “dijital yerli”ler ile dijitalden önceki zamanları da bilen ve dijitale ayak uydurmak için dönüşmek zorunda bırakılan “dijital göçmen”ler! Yapay zeka ile başlayan yapay dönüşüm tabloyu nasıl değiştirecek?

Yapay dönüşüm dijitalin mirasını devralmakla kalmıyor bölünmeyi iki boyutlu hale taşıyor! Bu kez “yapay yerli”ler insan değil, algoritmalar. İnsanlar ise ister dijital yerli olsun ister dijital göçmen(lerden arta kalanlar) yapay dönüşüm çağında topluca “yapay göçmen”leri oluşturmakta. Hoş geldin Dönüşüm 2.0!

Böylece en alttakiler için işler iyice zorlaşacak. Sadece bilgisayar, tablet, akıllı telefon gibi cihazları kullanarak günlük yaşamlarının zaruri işlerini gerçekleştirmeyi öğrenmekle kalmayacaklar bir de “yapay yerli”lerle yani algoritmalarla uğraşmak, onlarla doğru etkileşim kurmak ve onların olası zararlı türlerinden kendilerini korumak zorunda kalacaklar. Terör örgütü soruşturmasında adınız geçiyor diye arayıp para koparmaya çalışan telefondaki hırsız insan değil, yapay zeka olacak!

Yapay dönüşüm sadece dijital göçmenlerin oluşturduğu yaşlı kuşakları değil dijitalin içine doğmuş genç dijital yerlileri de dönüşmek zorunda bırakacak! Z ve Alfa Kuşakları bu açıdan Y Kuşağı’na göre daha avantajlı. Onlar neyin erozyonuna maruz kaldıklarını bilmeden yapay zeka ile daha yakın bir ilişki içinde devam edecekler yollarına. Erozyona uğrayan en büyük şey belki de neyin doğru ya da gerçek olduğunun bir anlam ifade etmez hale gelmesi olacak!

O sırada yapay yerliler, yani algoritmalar da insanın tarih boyunca geride bıraktığı dijital izlerden beslenerek dünyayı tanımaya ve onu yeniden tanımlamaya başlayacak. Global borsalarda alım-satım yapanlar artık insandan çok algoritma. Sosyal medyada içerik üretenler yakın zamanda ilk kez büyük bir değişime uğradı. Artık içeriğin %51’ini yapay zeka üretiyor, insan değil!

Üretim ya da karar verme süreçlerinin insandan makineye geçmesinin insan için iki boyutlu riski var. Birincisi kontrol elden gidiyor. İkincisi de insan o süreçte neyin nasıl yapıldığını unutmaya başlıyor. Borsada alım-satım yapma işleri bu şekilde devam ederse belki de on yıl sonra bir insan brokerin bilgisayarın başına geçip bir alım ya da satım yapması imkansız hale gelecek. Çünkü bilgisayarı bu iş için nasıl kullanacağını bilmeyecek! Çok fantastik gelebilir. O halde bankalara sorun bankacılık işlemlerinin muhasebeleşmesinin nasıl yapıldığını bilen kaç kişi kaldı bünyelerindeki insan iş gücünde?

Yapay dönüşüm yeni bir zeka türünün kontrol süreçlerinde söz sahibi olmasına neden olacak. Kontrol-denetim kapitalist sanayi toplumunun üzerinde hassasiyetle durduğu en önemli süreç. Ve bu süreç şimdi insanın gönüllü çalışmaları sonucunda insan zekasından başka bir zeka formuna aktarılıyor. Tartışılanın aksine bu zeka formu ister en ilkel ister en ileri düzeyinde olsun, insan zekası ile ilgili olmayacak. O başka bir zeka formu. Harari’nin deyimiyle bir “yabancı zeka” (“alien intelligence”). Görünen o ki uzaydan UFO gelmeyince insan kendi UFO’sunu da kendi yaratmaya karar verdi!

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 474 30.05.2025)