Zaman, Para, Yapay Zeka

Yapay zeka insanın zaman-para denklemini nasıl dönüştürebilir?

Görünen o ki insan yeni bir muhafazakarlık modeli üzerinde çalışıyor: Yapay zeka muhafazakarlığı. Ortada bir ticaret var. İnsan daha az öz-enerji tüketecek buna karşılık ‘az seçilen yol’dan gitmeyecek! Tarihten-geçmişten ders çıkarmak deniyordu ya işte o ders çıkarma işini artık insan değil makine yapar oldu.

Makine doğası gereği biraz otistik. Onunla etkileşim kurarken kelimeleri dikkatli seçmek gerekiyor. Maceraya her seferinde (sevimli bir çocuk gibi) tabula rasa başladığından herhangi bir varsayımı, ön kabulü yok. ‘Karı maksimize edecek tedbirler üret’ dense yeri geldiğinde çalışanları işten çıkarmakla kalmaz patronu öldürmeye bile kalkabilir. O nedenle geçmişten ders çıkarma sürecini doğru tanımlamak gerek.

Bugün yapay zeka ders çıkarırken, bir şeyler öğrenirken hangi geçmişi kullanıyor? Maliyeti en az (ya da ücretsiz) olan dijital bilgi kaynaklarını. Bu kaynakları yapay zekalar değil onların ağababaları seçiyor. Bunlar çoğunlukla sosyal medyadan elde ediliyor. Bir miktar da telif haklarını dikkate almadan kullanılan kaliteli kaynak var; örneğin kitaplar, ansiklopediler vb.

Onca veri kümesi ile eğitilen bir makinenin geçmişe yönelik analizi doğal olarak bir insanınkinden çok daha geniş kapsamlı olacaktır. Zaten o nedenle yakın gelecekte diyelim ki bir yapay zeka doktorun teşhisinin muadil bir insan doktorun teşhisinden çok daha isabetli hale gelmesi yaygın pratik halini alacak. Böylece milyonda bir görülen istisnai vakaları tespit etmek (az seçilen yol) daha da zorlaşacak.

Bu durum giderek insanın-insanlığın kendi kayıtlı tarihinin içine hapsolma sürecini ivmelendirecek. İnsanlar yeni bir şey tatmak yerine bildik tatları tercih eder olacak. Bildik yerlere gitmek, bildik kitapları okumak, bildik siyasileri tercih etmek…

Modern eğitim imkanlarından istifade edememiş insan kitleleri de öteden beri benzer davranış örnekleri sergilemiyor mu? Fark bu sonuca götüren veri kümelerinin değişik olması. Bir grup doğru-yanlış ama yaşanmış somut örnekleri baz alıyor. Daha kıdemli olan grup ise yüzlerce-binlerce yıllık geçmişe sahip olduğunu iddia ettikleri sözlü-yazılı geleneği(n yaşanmışlıklarını). Birinde yanlış veri kümesini doğru işleyen bir mekanizma riski söz konusu (yapay zeka muhafazakarlığı) diğerinde ise doğru veri kümesini yanlış işleme riski (klasik muhafazakarlık).

İnsanın doğal bir tepkisi var. Saatin tik-takları kendi yaşam süresiyle ilgili çünkü. Kimisi bir an önce bir şeyler yapmak, bir şeyler elde etmek istiyor. Dünyayı ya da insanlığı kurtarmak için değil, kendi zamanını uzatmak için. Zamanını harcıyor. Yalan-yanlış da olsa ucuz veri kümelerini kullanmak biraz da bu nedenle cazip geliyor! Kimisi de atadan gördüklerini kopyala-yapıştır. Arzu hep aynı: Zaman harcamadan zamanını uzatmak! Bin sene yaşayacak olsaydı böyle yapmaz, az seçilen yollardan daha çok geçerdi belki!

Muhafazakarlık sanki bir zaman sorunsalı! İnsan zamanını (çalışıp didinerek) paraya dönüştürüyor. Madde-enerji form değişikliği gibi. Zaman-para form değişikliği. Yeri geldiğinde bozdurup zaman satın alma imkanı olarak para! Az ise az gelecek (gıda, barınma vb.), çok ise çok gelecek (sağlık, eğitim, deneyim)! Yapay zeka bu denklemi nasıl değiştirebilir? Örneğin paraya dönüştürülemeyen sınırsız zamana ve bildik-sınırlı deneyim alanına sıkışıp kalmış bir insan!

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi; “Dijital Kültür” Köşesi (Sayı 445 31.10.2024)